The way that Tibetans talk about grammar and verbs is different than the Wilson system or the way English grammar is understood. Tibetan grammar starts with verbs. There are many different ways of dividing verbs in the Tibetan grammatical system. The two main ways are བྱེད་འབྲེལ་ལས་ཚིག / བྱེད་མེད་ལས་ཚིག and བྱ་བྱེད་ཐ་དད་པའི་ལས་ཚིག / བྱ་བྱེད་ཐ་མི་དད་པའི་ལས་ཚིག. These are exhaustive divisions. All verbs are either one or the other of these divisions. They are also དོན་གཅིག་. All verbs that are བྱེད་འབྲེལ་ལས་ཚིག are བྱ་བྱེད་ཐ་དད་པའི་ལས་ཚིག (ཐ་དད་པ་) and all verbs that are བྱེད་མེད་ལས་ཚིག are བྱ་བྱེད་ཐ་མི་དད་པའི་ལས་ཚིག (ཐ་མི་དད་པ་).
It's tempting to equate these Tibetan verb divisions with transitive and intransitive in English. This is incorrect. There is some overlap but there are significant differences. This is explained in detail below, but to state it briefly, transitive/intransitive is a somewhat simpler division based on if a verb has an agent and a direct object. བྱེད་འབྲེལ་ལས་ཚིག / བྱེད་མེད་ལས་ཚིག is based more on volition and effort of the agent doing the action as well as on there being a separate object of that action.
Three common words for verb are:
Words for action:
The activity itslef (བྱ་བ་ or ལས་ཀ) is not the same as the action (བྱ་ཚིག or ལས་ཚིག).
What is an action, a བྱ་བ་?
དངོས་པོ་གང་ཞིག་ལ་འཕོ་འགྱུར་བྱེད་པ།
The creation of change with respect to any kind of functioning thing.
(this is not a true definition, but more of a གོ་དོན་ – an understood meaning)
དངོས་པོ་ thing, functioning thing
གང་ཞིག་ལ་ any kind of, short for གང་ཡང་རུང་བ་ཞིག་ལ་
འཕོ་འགྱུར་ tranform, change
འཕོ་ transfer (same as phowa, transference of consciousness)
འགྱུར་ change
བྱེད་པ་ perform, act, do
What is a verb, a བྱ་ཚིག
བྱ་བ་སྟོན་བྱེད་ཀྱི་སྒྲ།
a term that [acts to] indicate a བྱ་བ་
བྱ་བ་ act, action, activity
སྟོན་བྱེད་ short for སྟོན་པར་བྱེད་ [acts to indicate]
སྒྲ་ term, sound
The two can be combined to express what we mean by action or verb:
དངོས་པོ་གང་ཞིག་ལ་འཕོ་འགྱུར་བྱེད་པ་སྟོན་བྱེད་ཀྱི་སྒྲ།
a term that [acts to] indicate a change with respect to any kind of functioning thing
Two main divisions of verbs (བྱ་ཚིག)
ངོ་བོའི་ཐོག་ནས་བྱ་ཚིག་ལ་དབྱེ་ན།
If verbs are divided with respect to entity nature of the བྱ་ཚིག་
བྱ་བྱེད་གཅིག་དང་ཐ་དད་ཀྱི་ཐོག་ནས་དབྱེ་ན།
If [verbs] are divided with respect to [if] the action and the actor are one or different
Three terms that will come up below are:
A definition (མཚན་ཉིད་) is a technically correct statement that has the eight doors of pervasion with respect to the definiendum. Tibetan definitions may be somewhat obscure because they are required to be absolutely, technically correct. A definition cannot include in its pervation anything that is not the definiendum and must include all things that are the definiendum.
In Tibetan, an etymology (སྒྲ་བཤད་) is not a historical etymology, as it is mostly used in English, where it is a description of the origin of a word. Instead, it is a semantic etymology. It is it a helpful description of what a word means. It is not, however, required to be an actual definition, taking into account all the various exceptions and edge cases (it will probably not satsify all eight doors of pervasion).
The understood meaning (གོ་དོན་) is like the executive summary. It's a high-level statement of what one should think first about a term. Like etymology, the understood meaning will not necessarily be correct in all cases but is a good starting point for understanding the term.
For example, the definition of defintion is:
མཚན་ཉིད། རྫས་ཡོད་ཆོས་གསུམ་ཚང་བ།
Definition: triply qualified substantial existent.
This definition satisfies the eight doors of pervasion. However, it is a very technical definition that requires a lot of explanation to understand. The གོ་དོན་, or understood meaning, might be something like: a specification of the defining characteristic marks of a term (I made this up, not an official གོ་དོན་, if there is such a thing).
བྱེད་འབྲེལ་ལས་ཚིག སྒྲ་བཤེད། = བྱེད་པ་པོ་དང་འབྲེལ་བའི་ལས་ཚིག
An etymology of བྱེད་འབྲེལ་ལས་ཚིག is an action word or verb that is connected to an agent
སྒྲ་བཤད།
བྱེད་པ་པོ་དང་འབྲེལ་བའི་དངོས་པོ་གང་ཞིག་ལ་འཕོ་འགྱུར་བྱེད་པ་སྟོན་བྱེད་ཀྱི་སྒྲ།
A term that indicates a tranformation on the basis of any functioning thing which is connected to an agent
Any verb is either བྱེད་འབྲེལ་ལས་ཚིག or བྱེད་མེད་ལས་ཚིག. Between the two, they contain all sets and they are exact opposites of each other.
The “agent” can be both a being or an inanimate object.
བྱེད་པ་པོ། – is a being, a གང་ཟག
བྱེད་པ། – to indicate an agent that is not a གང་ཟག, is an inanimate agent
བྱེད་པ་པོ་ in etymology above includes both བྱེད་པ་པོ་ and བྱེད་པ་
For example, if one says, Tashi wrote a letter with a pen, both Tashi and the pen would be marked with an agentive particle (Wilson divides these into separate uses of the 3rd case – 3rd case agent and instrument ). Tashi would be a བྱེད་པ་པོ་ (main agent) and the pen would be a བྱེད་པ་ཙམ་ (secondary agent) or བྱེད་པ་པོ་ཕེལ་བ་ (helper agent).
Three synonyms for the སྒྲ་བཤེད། above:
བྱེད་པ་པོ་ལ་བརྟེན་པའི་ལས་ཚིག action word that depends upon an agent
བྱེད་པ་པོ་ཡོད་པའི་ལས་ཚིག action that [has] an agent
བྱེད་པ་པོ་ལ་དམིགས་པའི་ལས་ཚིག action with an agent that [is] observed [with a valid congnition]
Two example བྱེད་འབྲེལ་ལས་ཚིག sentences with agents:
བཀྲ་ཤིས་ཀྱིས་ཁ་ལག་ཟ་གི་འདུག
Tashi is eating the food.
ངས་བོད་སྐད་སྦྱང་གི་ཡོད།
I am studying Tibetan.
བྱེད་འབྲེལ་ལས་ཚིག and བྱེད་མེད་ལས་ཚིག do not correspond exactly to transitive and intransitive; although, most བྱེད་འབྲེལ་ལས་ཚིག are transitive and most བྱེད་མེད་ལས་ཚིག are intransitive. For example, I eat is intransitive and I eat an apple is transitive, yet the verb to eat in Tibetan, ཟ་, is always བྱེད་འབྲེལ་ལས་ཚིག
འདྲི་བ་གཉིས། སུ་ཡིས། ག་རེ།
One way to understand this division is to ask the two questions:
If there is both an agent and an object, it is བྱེད་འབྲེལ་ལས་ཚིག
ངས་མོག་མོག་ཟ་གི་ཡོད།
→ བྱས་ཙང་བྱེད་འབྲེལ་ལས་ཚིག
ངས་བོད་སྐད་སྦྱང་གི་ཡོད།
→ བྱས་ཙང་བྱེད་འབྲེལ་ལས་ཚིག
ང་སློབ་གྲྭ་ལ་འགྲོ་གི་ཡོད།
→ བྱས་ཙང་བྱེད་མེད་ལས་ཚིག
ཆར་པ་འབབ་སོང་།
→ བྱས་ཙང་བྱེད་མེད་ལས་ཚིག
བཀྲ་ཤིས་ཤི་བཞག
Tashi has died.
→ བྱས་ཙང་བྱེད་མེད་ལས་ཚིག
Using the etymology as a definition is too pervasive. It would include བྱེད་མེད་ལས་ཚིག verbs within བྱེད་འབྲེལ་ལས་ཚིག
1) The object and the agent must be separate
For example, think about འགྲོ་བ་. འགྲོ་བ་ is connected with an agent, yet the འགྲོ་བྱ་ and the འགྲོ་པ་པོ་ are the same, i.e., the go-er and the thing going are the same. Other action verbs would have this same problem: stand up, sit down, etc…
Thus one must add བྱེད་པ་པོ་གཞན། (agent that is separate) to the definition.
2) The action and the agent must have a direct and immediate connection
རྫ་མཁན་གྱིས་འཁོར་ལོ་སྐོར་ནས་འཁོར།
The potter, having spun the wheel, [it] spins.
རྫ་མཁན་ potter
གྱིས་ agentive marker
འཁོར་ལོ་ [potter's] wheel
སྐོར་ནས་ having spun (བྱེད་འབྲེལ་ལས་ཚིག)
འཁོར་ spin (བྱེད་མེད་ལས་ཚིག)
The verb we are concerned with is འཁོར་. The spinning of the potters wheel. This seems to perfectly fits the etymology. What is spinning? The wheel. Who spun it? The potter. Are the wheel and the potter different? Yes. Seems like a བྱེད་འབྲེལ་ལས་ཚིག, yet it is not.
འཁོར་ is བྱེད་མེད་ལས་ཚིག. The potter is not the agent of the spinning. The potter is the agent of the cause of the spinning but not the effect, the spinning itself. The result is separate from the agent. The potter and the spinning have a cause and effect relationship, but it is not a direct, immediate connection. Imagine the potter gets the wheel spinning fast and leaves. Someone else walks in an sees the wheel spinning. By whom is the wheel turning?
Must also add: དང་དངོས་སུ་འབྲེལ་བ།
Therefore, the definition of བྱེད་འབྲེལ་ལས་ཚིག is:
བྱེད་པ་པོ་གཞན་དང་དངོས་སུ་འབྲེལ་བའི་བྱ་བ་སྟོན་བྱེད་ཀྱི་སྒྲ།
A term indicating an action that is directly connected with a separate agent.
Thus, it requires a DIRECT connection and the agent must be SEPARATE.
Some examples:
ཁ་ལག་ཟ། ཤལ་དམ་བཅག ཡི་གེ་འབྲི།
[He] eats food. [She] broke [the] bottle. [They] write [a] letter.
The definition of བྱེད་མེད་ལས་ཚིག is the opposite:
བྱེད་པ་པོ་གཞན་དང་དངོས་སུ་མ་འབྲེལ་བའི་བྱ་བ་སྟོན་བྱེད་ཀྱི་སྒྲ།
A term indicating an action that is not directly connected with a separate agent.
Some examples:
ཆར་པ་བབས། སློབ་གྲྭ་ལ་འགྲོ། འཁོར་ལོ་འཁོར།
Rain falls. [They] go to school. [The] wheel spins.
The meaning of བྱེད་མེད་ལས་ཚིག to be understood (གོ་དོན།) is:
བྱེད་པ་པོ་གཞན་དང་འབྲེལ་བ་ཡོད་པ་དངོས་སུ་མི་སྣང་བའི་བྱ་བ་སྟོན་བྱེད་ཀྱི་སྒྲ
A term indicating an action where a connection to a separate agent does not directly appear.
The definition of བྱེད་མེད་ལས་ཚིག and it's གོ་དོན་ (meaning to be understood or how we should think about it) have a different emphasis. The definition specifies a lack of a direct connection beteen the agent and the object; the understood meaning speaks about a separate agent that does not directly appear. This handles resultant verbs such as འཁོར་ and ཆག་ (break, non-volitional – as in, the glass broke). Does an agent immediately appear to the consciousness?
The divisions of བྱེད་འབྲེལ་ལས་ཚིག:
་་་ = དང་འབྲེལ་ལས་ཚིག
For example, if we say, “I wrote this letter with a pen.” “I” is the བྱེད་པ་པོ་གཙོ་བོ་ or བྱེད་པ་པོ་ and the pen is the བྱེད་པ་པོ་ཕལ་པ་ or བྱེད་པ་ཙམ་. The pen is the “mere” agent because it lacks volition.
When the main agent is divided:
བྱེད་པ་པོ་གཙོ་བོ་དང་འབྲེལ་ལས་ཚིག is divided into two:
1) སེམས་ལྡན་སྨྲ་ཤེས་དོན་གོ་བའི་་་་
Human
e.g. བཀྲ་ཤིས་ཀྱིས་ཁ་ལག་ཟ། དོན་གྲུབ་གྱིས་ལས་ཀ་བྱེད།
Tashi eats his food. Tundrup does work.
2) སེམས་ལྡན་སྨྲ་ཤེས་དོན་གོ་བ་མིན་པའི་་་་
Non-human
e.g. ཞི་མིས་ཙི་ཙི་ཟ། བྱ་དེ་ཚོས་ཆུ་འཐུངས།
[The] cat eats [the] mice. Those birds drank the water.
་་་ = བྱེད་པ་པོ་གཙོ་བོ་དང་འབྲེལ་ལས་ཚིག
སེམས་ལྡན་སྨྲ་ཤེས་དོན་གོ་བ = Definition of human: sentient being [mind possesor] that knows how to speak and can understand the meaning.
When the secondary agent is divided:
བྱེད་པ་པོ་ཕལ་པ་དང་འབྲེལ་ལས་ཚིག is divided into two:
1) སེམས་ལྡན་མ་ཡིན་པའི་བྱེད་པ།
Actor which is not a mind-possesor
e.g. སྤྲིན་པས་ཉི་མ་བསྒྲིབས། ལས་ངན་གྱིས་ངན་འགྲོར་འཕངས། སྨྱུ་གུས་ཡི་གེ་འབྲི།
The clouds obscure the sun. The negative actions throw [one] to the lower realms. [One] writes a letter with a pen.
2) བློའམ་ཤེས་པ་ཡིན་པའི་བྱེད་པ།
Actor which is a mind or consciousness.
e.g. ཁོང་ཁྲོས་དགེ་རྩ་འཇོམས། ཆགས་པས་སྡུག་བསྔལ་འདྲེན།
Anger destroys roots of merit. Attachment induces suffering.
In these cases one can thing of the བྱེད་པ་ཙམ་ as being instrumental even though they do not have volition.
When བྱེད་མེད་ལས་ཚིག is divided there are four:
1) བྱེད་པ་པོ་གཏན་ནས་མི་སྣང་བའི་་་་
No appearance whatsoever of a བྱེད་པ་པོ་
e.g. ཉི་མ་ཤར། ཉི་མ་ནུབ། ཆར་པ་བབས།
The sun rises. The sun sets. The rain falls.
2) བྱེད་པ་པོ་གཞན་མི་སྣང་བའི་་་་
A separate agent does not appear. Verbs of motion. Only division in which agent has volition.
e.g. བཀྲ་ཤིས་ལྷ་སར་འགྲོ། མར་ཉལ། ཡར་ལངས།
Tashi goes to Lhasa. Lies down. Stands up.
3) བྱེད་པ་པོ་གཞན་དངོས་སུ་མི་སྣང་བའི་་་་
A separate agent does not directly appear. Resultant verbs: the cause and the effect are not directly linked, so one can observe the case (the spinning of the potter's wheel) without observing the cause (the potter spinning it).
e.g. རྫ་མཁན་གྱི་འཁོར་ལོ་འཁོར། ལྕགས་གསེར་དུ་གྱུར། བཅག་ནས་ཆག
Potter's wheel spins. Iron transforms into gold. Having broken, braking.
4) བྱེད་པ་པོའི་རྩོལ་བ་མི་སྣང་བའི་་་་
The effort or the volition of the agent does not appear.
e.g. བཀྲ་ཤིས་གཟུགས་མཐོང་། སྒྲ་ཐོས། བོད་སྐད་ཤེས།
Tashi sees form. Hears sound. Know Tibetan.
Making a distinction here between hearing (non-volitional) and listening (volitional, or requires effort of agent). Some dictionaries may have these as བྱེད་འབྲེལ་ལས་ཚིག.
Four different ways of understanding the difference between བྱེད་འབྲེལ་/བྱེད་མེད་ལས་ཚིག
བྱེད་འབྲེལ་/བྱེད་མེད་ལས་ཚིག་གི་ཁྱད་པར།
1) རྩོལ་བ་ལ་བལྟོས་ནས་བྱུང་བར་སྣང་མི་སྣང་།
Appear or does not appear in dependence on some kind of effort.
2) ཡུལ་གང་ཞིག་ལ་ཕར་བྱ་བ་བྱེད་པར་སྣང་བ།
Action that appears to be done with respect to some kind of object away [from the agent].
Such as eating food, throwing a ball, etc.
ཡུལ་གང་ཞིག་ལས་ཚུར་བྱ་བ་འབྱུང་བར་སྣང་བ།
Action arises from some object toward [the agent].
Such as rain falling, hearing a sound, or seeing something .
ཕར་ far, ཚུར་ nearby
3) བྱེད་པ་པོ་འབུར་དུ་ཐོན་པ།
Actions which emphasize or make prominent the agent.
བྱ་བའི་ཡུལ་འབུར་དུ་ཐོན་པ།
Actions where the object mainly comes to mind.
4) བྱེད་ལས་དམིགས་སུ་བཀར་བ།
Actions that highlight the activity or what the agent is doing.
བྱ་ལས་དམིགས་སུ་བཀར་བ།
Actions that highlight the activity of the object.
འབུར་དུ་ཐོན་པ་ to emphasize
དམིགས་སུ་བཀར་བ་ to highlight or emphasize
འཕོ་འགྱུར་ transform
These can be subsumed into two:
Ulitmately:
བྱེད་པ་པོ་གཞན་གྱི་རྩོལ་བ་སྣང་མི་སྣང་བ།
Whether it appears or does not appears depends on the effort of a separate agent.
If there is an effort of an agent separate from the object → བྱེད་འབྲེལ་ལས་ཚིག
If there is NOT an effort of an agent separate from the object → བྱེད་མེད་ལས་ཚིག
All བྱེད་འབྲེལ་ལས་ཚིག verbs have a བྱེད་མེད་ལས་ཚིག counterpart (but not visaversa).
For example:
ལྟ་བ་གཏན་ལ་ཕབ། ལྟ་བ་གཏན་ལ་ཕེབས།
A view was settled. [The author] ascertained the view.
དབྲིལ་ནས་རིལ།
Having been tripped, he falls.
རིལ་ - བྱེད་མེད་ལས་ཚིག, to fall, རིལ་སོང་ (I fall)
དབྲིལ་ - བྱེད་འབྲེལ་ལས་ཚིག, to make someone else fall
བསླངས་ནས་ལངས།
Having been helped up, she stands.
ལངས་ - བྱེད་མེད་ལས་ཚིག, to stand
བསླངས་ - བྱེད་འབྲེལ་ལས་ཚིག, to raise someone else up
སེམས་སྐྱེད། སེམས་སྐྱེ།
[She] generates the mind [of enlightenment]. [The] mind [of enlightenment] arises.
Having eaten the sandwhich, the sandwhich was eaten. If there is an action verb from the perspective of the agent, there is a verb from the perspective of the object. They broke the bottle (volitional). The bottle was broken or the bottle broke (non-volitional). བྱེད་མེད་ལས་ཚིག focuses on the mere transformation of the object where བྱེད་འབྲེལ་ལས་ཚིག includes the volition of the agent creating the transformation.
Not all བྱེད་མེད་ལས་ཚིག verbs will have a བྱེད་འབྲེལ་ལས་ཚིག counterpart
For example:
ཤེས། know
བརྗེད། forget
རྒྱལ། win
ཕམ། lose
Auxilliary constructions can be made with པར་བྱེད། དུ་བཅུག
པར་བྱེད། creates a sense of volitional (བྱེད་འབྲེལ་ལས་ཚིག) from the non-volitional verb and also a sense of should/should not.
For example, you can't tell someone in Tibetan not to forget something. The verb in Tibetan for forget is དྲན་པ་བརྗེད་, which is a བྱེད་མེད་ལས་ཚིག or non-volitional. Thus the person has no control over it so you can't tell them to do it or not. But you can say དྲན་པ་བརྗེད་པར་མ་བྱེད་, which is like saying Try not to forget, Don't forget, or Try not to forget. Try to win would be རྒྱལ་པར་བྱེད་ and Try not to lose would be ཕམ་པར་མ་བྱེད་.
དུ་བཅུག creates a causative sense, someone else doing it to the agent, making or letting.་They made me lose would be something like ཁོང་ཚོས་ང་ལ་ཕམ་དུ་བཅུག
There is also usually a noticeable difference in spelling and sound. Volitional verbs are usually high in tone compared to their non-volitional counterparts. Volitional verbs may also have supersripts that make the sound strong and unaspirated. བྱེད་འབྲེལ་ལས་ཚིག are usually strong in a way that reflects the volition of the verb.
བཀག་ནས་ཁེགས། བཅགས་ནས་ཆག བཅད་ནས་ཆད། བསྒྱུར་ནས་འགྱུར། བཅོས་ནས་ཆོས།
If someone says ལམ་ཀ་བཀག་, native speaker hears [someone] blocked the road and immediately thinks, who blocked the road? Whereas if someone says ལམ་ཀ་ཁེགས་, I native speaker hears The road was blocked (or perhaps: a blocking of the road occured). The emphasis is on the state of the road not the agent doing the blocking.
སྒོམ་ནས་གོམས་ Having meditated, one familiarizes (or familiarization occurs). སྒོམ་ is the volitional བྱེད་འབྲེལ་ལས་ཚིག and གོམས་ is the བྱེད་མེད་ལས་ཚིག. Notice that སྒོམ་ will be less aspirated and more strongly pronounced than གོམས་. སྒོམ་ is someone putting effort into familiarizing their mindstream. གོམས་ is the familiarization that occurs outside the control of the agent.
It's worth also noting that the best we often can do is translate བྱེད་མེད་ལས་ཚིག as passive voice in English. The glass was broken. The road was blocked. However, this is not exactly the same since one can say The glass was broken by him or The truck blocked the road, both constructions with an explicit agent. བྱེད་འབྲེལ་ལས་ཚིག can thus be constructed in both passive and active voice, but བྱེད་མེད་ལས་ཚིག can really only be approximated by the passive voice.
བྱ་བྱེད་ཐ་དད་པའི་ལས་ཚིག vs. བྱ་བྱེད་ཐ་མི་དད་པའི་ལས་ཚིག
The etymology of བྱ་བྱེད་ཐ་དད་པའི་ལས་ཚིག is:
སྒྲ་བཤད།
བྱ་ཟེར་ན། བྱ་བའི་ཡུལ། (བྱ་བ་རང་མ་རེད།)
What is the བྱ་? → Not the བྱ་བ་ but the བྱ་བའི་ཡུལ་
བྱེད་ཟེར་ན། བྱེད་པ་པོ་ཡང་ན་བྱེད་པ་ཙམ།
What is the བྱེད་? → Agent or instrument.
ཐ་དད་པ་ཟེར་ན། སོ་སོར་གྲུབ་པའམ་ཡོད་པ།
What does ཐ་དད་པ་ mean? → The agent and the object are individually established or individually existent.
བྱ་བྱེད་ is not the action and the agent, it is the object and the agent. བྱ་ is བྱ་བའི་ཡུལ་ not བྱ་བ་.
བྱེད་ is either the agent (བྱེད་པ་པོ་) or the instrument (བྱེད་པ་ཙམ་)
ཐ་དད་པ་ is the agent and the object are individually established (སོ་སོར་གྲུབ་པ་) or individually existent (སོ་སོར་ཡོད་པ་)
This is an etymology, though, so remember that there will be problems, or faults (སྐྱོན་)
ཁྱབ་ཆེས་བའི་སྐྱོན། vs ཁྱབ་ཆུང་བའི་སྐྱོན། The fault of being too pervasive (ཁྱབ་ཆེས་བའི་སྐྱོན་) means including things in the definition that do not belong. The fault of being not pervasive enough (ཁྱབ་ཆུང་བའི་སྐྱོན་) means not including all the things that fit the definition.
ཁྱབ་ཆེས་བའི་སྐྱོན།
Fault of being too pervasive:
མཐོང་། ཐོས། དྲན། ཤེས། etc. – do you have an object and an agent? If you use the etymology (སྒྲ་བཤད་), these verbs would be included as a ཐ་དད་པ་ when is is in fact a ཐ་མ་དད་པ་
ཁྱབ་ཆུང་བའི་སྐྱོན།
Fault of not being pervasive enough:
བཀྲ་ཤིས་ཀྱིས་གར་འཁྲབས། འཁྲབས (to dance), གར་ (a particular dance) – Tashi dances the gar. This is a ཐ་དད་པ་ which under the སྒྲ་བཤད་ becomes a ཐ་མ་དད་པ་. One would say that Tashi and the dance are not distinctly established. The dance and the dancer are not སོ་སོར་གྲུབ་པ་. Therefore according to the etymology is would be a ཐ་མ་དད་པ་ verb, yet it is a ཐ་དད་པ་ verb. འཁྲབས་ is one of the very few verbs of motion that takes an object.
ཞབས་བྲོ་འཁྲབས་པ། is how one says “to dance.” Literally it means “dance a dance.”
གོམ་པ་བརྒྱབ་པ། to walk. Literally: doing steps. This is a verb of motion that ends up being ཐ་དད་པ་ because of the way the verb is constructed.
The definition of ཐ་དད་པ་ verb:
བྱ་བྱེད་ཐ་དད་པའི་ལས་ཚིག་མཚན་ཉིད།
བྱ་བའི་ཡུལ་དང་བྱེད་པ་པོ་གཉིས་སོ་སོར་ཐ་དད་དུ་སྣང་བའི་བྱ་བ་སྟོན་བྱེད་ཀྱི་སྒྲ།
A sound indicating an action where the two – the object of the action and the agent – appear distinct and different.
གོ་དོན།
Understood meaning:
ཐ་དད་པ། དངོས་པོ་གང་ཞིག་ལ་ལས་གང་ཞིག་བྱེད་པ་པོ་གཞན་གྱིས་དངོས་སུ་སྒྲུབ་པར་བྱེད་པ།
Some kind of action with respect to some kind of functioning thing where it is accomplished directly by an agent who is other.
ཐ་མི་དད་པ། དངོས་པོ་གང་ཞིག་ལ་ལས་གང་ཞིག་བྱེད་པ་པོ་གཞན་གྱིས་དངོས་སུ་མེད་པར་རང་གི་ངང་གིས་འགྲུབ་པར་སྣང་བ།
Some kind of action with respect to some kind of functioning thing without an agent that is other that appears as having been accomplished naturally.
Notice the use of སྒྲུབ་པ་ and འགྲུབ་པ་, volitional and non-volitional (respectively).
In the end:
ཐ་དད་པ་ and བྱེད་འབྲེལ་ལས་ཚིག are དོན་གཅིག
ཐ་མི་དད་པ་ and བྱེད་མེད་ལས་ཚིག are དོན་གཅིག
A transitive verb requires both a subject and a direct object.
I eat momos.
An intransitive verb will not have both a subject and a direct object.
I went to the market. The glass broke.
So how many possibilities between transitive and བྱེད་འབྲེལ་ལས་ཚིག/ཐ་དད་པ།? There are four possibilities.
Both transitive and ཐ་དད་པ་:
ང་མོག་མོག་ཟ་གི་ཡོད། I eat momos
ང་ཡི་གེ་བཏང་གི་ཡིན། I will write a letter
ཁོང་ཤལ་དམ་བཅག་སོང་། S/he broke the glass (intentionally)
བཀྲ་ཤིས་ནང་ལས་བྱེད་ཀྱི་ཡོད་རེད། Tashi does/is doing the housework
Transitive but ཐ་མི་དད་པ།
ངས་ཞི་མི་མཐོང་སོང་། I saw a cat
This is clearly a transitive verb in English but a བྱེད་མེད་ལས་ཚིག and ཐ་མི་དད་པ་ verb in Tibetan. There is no volition or effort from the side of the agent.
ང་ཁོང་གི་མིང་དྲན་གྱི་མི་འདུག I don’t remember her/his name
Again, this is a transitive verb with a subject and a direct object yet it is བྱེད་མེད་ལས་ཚིག & ཐ་མི་དད་པ་
ཁོང་བོད་སྐད་ཤེས་ཀྱི་ཡོད་རེད། S/he knows Tibetan
ཁོང་ནང་ནས་ཐོན་པ་རེད། S/he has left home
ཐ་དད་པ། but intransitive
ངས་ཞབས་བྲོ་འཁྲབས་པ་ཡིན། I danced
In Tibetan, you have to say I danced a dance.
ངས་རྩེད་མོ་བརྩེས་པ་ཡིན། I’m joking
In Tibetan, you have to say I joked a joke.
Neither (or ཐ་མི་དད་པ། and intransitive):
ང་སློབ་གྲྭ་ལ་འགྲོ་གི་ཡོད། I go to school
ཆར་པ་འབབ་སོང་། It rained / Rain fell
ང་རིལ་སོང་། I fell
Also, in English there are many verbs that are both transitive and intransitive:
I eat momos (trans) vs. I am eating (intrans)
ང་མོག་མོག་ཟ་གི་ཡོད། ???
In Tibetan, to say I am eating you have to say I am eating food, ང་ཁ་ལག་ཟ་གི་ཡོད།. You can't say ང་ཟ་གི་ཡོད།
I walked to the store (intrans) vs. I walked the dog (trans)
ང་ཚོང་ཁང་ལ་གོམ་པ་བརྒྱབ་ནས་ཕྱིན་པ་ཡིན།
ངའི་ཁྱི་འཁྲིད་ནས་འཆམ་འཆམ་ལ་ཕྱིན་པ་ཡིན།
The glass broke (intrans) vs. I broke the glass (trans)
ཤེལ་དམ་ཆག་བཞག ངས་ཤེལ་དམ་བཅག་པ་ཡིན།
I sat on a chair (intrans) vs. I sat an exam (trans)
ང་རྐུབ་ཀྱག་གི་སྒང་ལ་བསྡད་པ་ཡིན།
ངས་ཡིག་ཚད་བཏང་པ་ཡིན།
Of course, Tibetan also does this but the verbs themselves are (almost) always different:
གཅིན་པ་བཏང་པ་ཡིན། གཅིན་པ་ཤོར་སོང་།
སྐད་བཏང་བ། སྐད་བརྒྱབ་པ། སྐད་ཤོར་བ།
བསམ་བློ་བཏང་བ། བསམ་བློ་འཁོར་བ། བསམ་བློ་འཁྱེར་བ།
མོག་མོག་ཟ་བ། ཁོང་ཁྲོ་ཟ་བ། དོགས་པ་ཟ་བ་།
Resultatives:
བཅག་ནས་ཆག་པ། [someone] having broke [it], [it] broke
སྦྱང་ནས་བྱང་བ།
སྒོམ་ནས་གོམས་པ། having meditated, [one] familiarizes